11.Sınıf Coğrafya Dersi (1 ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER) Özeti

Ekosistemler

Ekosistem, biyosferde birbirleriyle sürekli etkileşim hâlinde olan canlı ve cansız unsurlardan oluşur.

Ekosistemin Unsurları

• Canlı Unsurlar: Bitkiler, hayvanlar ve ayrıştırıcılar
• Cansız Unsurlar: Fiziksel ve kimyasal etmenler

Fiziksel Unsurlar

• Işık
• Rüzgâr
• Yağış
• Sıcaklık
• Nem

Kimyasal Unsurlar

• Organik Maddeler: Yağ, protein, vitamin ve karbonhidratlar
• İnorganik Maddeler: Su, oksijen ve karbondioksit

Enerji Akışı ve Madde Döngüleri

Ekosistemde canlı ve cansız unsurlar arasında gerçekleşen madde ve enerji akışı sayesinde devamlılık sağlanır.

Besin Zinciri ve Enerji Akışı

• Besin zinciri, besin maddeleri ve enerjinin üreticilerden otçullara, oradan da etçillere doğru aktarılmasıdır.
• Üretici, tüketici ve ayrıştırıcılardan oluşan besin zincirinde üreticilerin artması bu zincirdeki tüm canlı türlerinin artmasına neden olmaktadır.

Madde Döngüleri

• Madde döngüsü, canlıların ihtiyaçları olan maddeleri yaşadıkları ortamdan alır ve gerekli kullanım sonrası bu maddeleri ortama geri vermesidir.
• Madde döngülerinin bir düzen içerisinde ve kesintisiz olarak gerçekleşmesi ekosistemlerin devamlılığı açısından oldukça önemlidir.
• Karbon, azot ve su döngüsü doğadaki en önemli döngüler arasında yer almaktadır.

Karbon Döngüsü

• Karbon; hidrosferde karbondioksit ve bikarbonat, litosferde kömür, petrol, doğal gaz gibi fosil yakıtlar, atmosferde ise karbondioksit şeklinde bulunur.
• Karbon döngüsü, karbonun atmosfer, hidrosfer, litosfer ve biyosfer arasında sürekli olarak dolaşmasıdır.
• Karbon döngüsü, iklim değişikliği ve küresel ısınma üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.

Azot Döngüsü

• Azot, proteinlerin yapı taşlarından biridir ve tüm canlılar için gereklidir.
• Azot döngüsü, azotun atmosfer, hidrosfer, litosfer ve biyosfer arasında sürekli olarak dolaşmasıdır.
• Azot döngüsü, bitkilerin büyümesi ve gelişmesi için önemlidir.

Su Döngüsü

• Su döngüsü, suyun atmosfer, hidrosfer, litosfer ve biyosfer arasında sürekli olarak dolaşmasıdır.
• Su döngüsü, canlıların yaşamı için gerekli olan suyu sağlar.
• Su döngüsü, iklim değişikliği ve küresel ısınma üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.

Karbon, Azot ve Su Döngüsü

Karbon, azot ve su, canlılar için olmazsa olmaz üç elementtir. Bu elementler, sürekli olarak döngü halindedir ve bu döngüler, Dünya'nın yaşanabilirliğini sağlar.

Karbon Döngüsü

Karbon döngüsü, atmosfer, litosfer, hidrosfer ve biyosfer arasında gerçekleşen karbon alışverişidir. Atmosferdeki karbondioksit, bitkiler tarafından fotosentez yoluyla kullanılır ve oksijen açığa çıkar. Hayvanlar, solunum yoluyla oksijeni kullanır ve karbondioksit açığa çıkar. Karbondioksit ayrıca, fosil yakıtların yanması ve volkanik faaliyetler sonucu da atmosfere salınır. Atmosferdeki karbondioksit, okyanuslar tarafından emilir ve deniz canlılarının kabuk oluşumunda kullanılır. Karbonatlı kayaçların oluşumu esnasında da karbondioksit kullanılır.

Sonuç:

Karbon döngüsü, atmosferdeki karbondioksit seviyesini dengeler ve Dünya'nın yaşanabilirliğini sağlar.

Azot Döngüsü

Azot döngüsü, atmosfer, litosfer, hidrosfer ve biyosfer arasında gerçekleşen azot alışverişidir. Atmosferdeki azot, azot bağlayıcı bakteriler tarafından alınarak kullanılabilir hale getirilir. Bu azot, daha sonra bitkiler tarafından kullanılır ve protein sentezinde kullanılır. Hayvanlar, bitkileri yiyerek azotu alır ve protein sentezinde kullanır. Canlıların ölmesiyle azot, ayrıştırıcılar tarafından amonyağa dönüştürülür. Amonyak, daha sonra nitrit ve nitrata dönüştürülür. Nitrit ve nitrat, bitkiler tarafından kullanılır ve protein sentezinde kullanılır. Azot döngüsü, atmosferdeki azot seviyesini dengeler ve Dünya'nın yaşanabilirliğini sağlar.

Sonuç:

Azot döngüsü, atmosferdeki azot seviyesini dengeler ve Dünya'nın yaşanabilirliğini sağlar.

Su Döngüsü

Su döngüsü, hidrosfer, litosfer, atmosfer ve biyosfer arasında gerçekleşen su alışverişidir. Su, güneşin etkisiyle buharlaşarak atmosfere yükselir. Atmosferdeki su buharı, yoğuşarak bulutları oluşturur. Bulutlardaki su damlacıkları, yağmur, kar ve dolu olarak yeryüzüne düşer. Yeryüzüne düşen su, yüzeysel akış veya yer altı akışı ile okyanuslara geri döner. Su döngüsü, Dünya'daki suyun sürekli olarak hareket halinde olmasını sağlar ve canlıların su ihtiyacını karşılar.

Sonuç:

Su döngüsü, Dünya'daki suyun sürekli olarak hareket halinde olmasını sağlar ve canlıların su ihtiyacını karşılar.

Kaynaklar:
• Karbon, Azot ve Su Döngüsü
• Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı (11. Sınıf)

Su Ekosistemleri

Su ekosistemleri, denizel su ekosistemleri ve karasal su ekosistemleri olmak üzere ikiye ayrılır.

Denizel Su Ekosistemleri

Denizel su ekosistemleri, tuzlu sulardan oluşur ve gezegenimizin yaklaşık %70'ini kaplar.

• Okyanuslar ve denizler, dünyanın en büyük ekosistemlerinden biridir.
• Okyanus ve deniz ekosistemleri, farklı iklim koşullarına göre farklı özellikler gösterir.
• Okyanus ve deniz ekosistemleri, enerji ve madde dolaşımında önemli bir yere sahiptir.
• Okyanus akıntıları, iklim ve bitki örtüsü üzerinde oldukça önemli etkiler oluşturur.

Sonuç

Denizel su ekosistemleri, gezegenimizin en önemli ekosistemlerinden biridir ve küresel iklim ve hava koşullarının düzenlenmesinde önemli bir rol oynar.

Karasal Su Ekosistemleri

Karasal su ekosistemleri, genellikle tatlı sulardan oluşur ve şunları içerir:

• Akarsular
• Göller
• Bataklıklar

• Akarsu ekosistemleri, tatlı suyun hareketli olduğu ortamlardır.
• Göller, tatlı suyun hareketsiz olduğu ortamlardır.
• Bataklıklar, suyun sığ ve hareketsiz olduğu ortamlardır.

Sonuç

Karasal su ekosistemleri, farklı canlı türlerine yaşam alanı sağlar ve birçok önemli ekosistem hizmetleri sunar.

Su Ekosistemlerinin Önemi

Su ekosistemleri, yaşamın devamı için oldukça önemlidir. Bu ekosistemler:

• Temiz su sağlar.
• Sulama suyu sağlar.
• Balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği için kaynak sağlar.
• Ticaret ve ulaşım için kullanılır.
• Rekreasyon ve turizm için kullanılır.

Sonuç

Su ekosistemleri, gezegenimizin hayati öneme sahip bir bileşenidir ve bu ekosistemleri korumak için önlemler almalıyız.

Ek Kaynaklar

• YouTube videosu: Su Ekosistemleri
• National Geographic: Karasal Su Ekosistemleri

Sulak Alan Ekosistemleri

Sulak alanlar, yeryüzü şekillerine bağlı olarak oluşan, durgun, sığ, üzeri sazlarla kaplı ve akıntının yetersiz olduğu su birikintileridir. Sulak alanlar, kendilerine özgü bir flora ve faunaya sahip olduğu için karasal ekosistemler ile su ekosistemleri arasında geçiş özelliği gösterir.

Sulak Alanların Özellikleri

• Sulak alanlar, taban su seviyesinin yüksek olduğu kıyı kesimlerinden başlayıp dağların yüksek kesimlerinde suyun birikmesine uygun olan çukur alanlara kadar devam eder.


• Sulak alan ekosistemleri, zengin bir yaban hayatına sahiptir. Ördek, martı, balıkçıl, leylek, pelikan gibi çeşitli kuşlarla su aygırı, su samuru, su sıçanı, yengeç, kurbağa çeşitleri, su kaplumbağası, sürüngenler ve omurgasız canlılar sulak alanlarda yaşar.


• Sulak alanlar, yer altı suyunun beslenmesi, sellerin şiddetinin azaltılması, suyun filtre edilerek kalitesinin iyileştirilmesi ve zengin bir yaban hayatına barınak olması gibi birçok faydaya sahiptir.

Sulak Alanların Korunması

• Sulak alanların kurutulması, kirletilmesi ve yok edilmesi gibi tehditlerle karşı karşıyadır.


• Sulak alanların korunması için uluslararası anlaşmalar yapılmış ve bu alanlar koruma altına alınmıştır. Türkiye, 1994 yılında Ramsar Sözleşmesi'ne taraf olmuştur.


• Ramsar Sözleşmesi kapsamında Türkiye’de 14 adet Ramsar alanı bulunmaktadır.

Sulak Alanların Ekonomiye Faydaları

• Sulak alanlar, tarım, balıkçılık ve turizm gibi ekonomik faaliyetlere destek sağlar.


• Sulak alanlar, doğal bir filtre görevi görerek suyu temizler ve su kalitesini iyileştirir.

Sonuç

Sulak alanlar, zengin bir biyolojik çeşitliliğe sahip ve birçok fayda sağlayan önemli ekosistemlerdir. Bu alanların korunması ve akılcı kullanımı, gelecek nesiller için önemlidir.