9.Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Dersi (6. ÜNİTE TİYATRO) Özeti

Tiyatro

Tiyatro, bir seyirci topluluğu önünde, oyuncular tarafından canlandırılmak üzere yazılan edebî türdür. Konusunu günlük yaşamda olduğu gibi tarihten, mitolojiden de alabilir. Sahnelenen bir tiyatro, insana iletisini aracısız (kağıt, film vb. olmaksızın) aktarır.

Tiyatro Türleri

Modern tiyatro trajedi, komedi ve dram türlerine ayrılır.

• Trajedi: Eski Yunan edebiyatına dayanan trajedi; seyircide heyecan, korku ve acıma hissi uyandırarak ruhu kötülüklerden arındırma amacı güden tiyatro türüdür.
• Komedi: Kişilerin ve toplumun aksayan yönlerini güldürücü ögelerle iç içe yansıtan tiyatro türüdür.
• Dram: İnsan hayatının gerçeklerini olduğu gibi yansıtan, olayların akışında doğal bir üslup kullanan tiyatro türüdür.

Tiyatronun Yapı Unsurları

Tiyatronun yapı unsurları şunlardır:

• Dramatik Örgü: Tiyatro eserindeki olay örgüsüdür.
• Yer: Olayların geçtiği çevredir.
• Zaman: Olayların başlangıcı ile bitişi arasında geçen süredir.
• Çatışma: Dramatik örgünün gelişmesinde basamakları ortaya çıkaran, kişiler arasındaki iç ve dış mücadeleler, anlaşmazlıklardır.
• Kişiler: Tiyatro eserinde aralarında çatışma bulunan ve böylelikle olayları var eden insanlardır.

Tiyatro Terimleri

Tiyatroda kullanılan terimler şunlardır:

• Adaptasyon: Yabancı dille yazılmış bir oyunu yerel koşullara uygun biçimde kendi diline çevirme, uyarlama.
• Aksesuar: Oyuncunun dekor gereği kullandığı eşyalar, dekora yardımcı sahne eşyaları.
• Dekor: Oyunun geçtiği yeri canlandırmak için kullanılan ışık, eşya gibi araçların tümü.
• Diyalog: Oyundaki iki ya da daha çok kişinin konuşması.
• Figüran: Genellikle tiyatro ve sinemada, konuşması olmayan veya konuşması çok az olan rollere çıkan kimse.
• Jest: Rol gereği yapılan el, kol ve beden hareketleri.
• Kostüm: Oyunda rol gereği giyilen kıyafetlerin genel adı.
• Kulis: Sahne gerisinde oyuncuların oyuna hazırlandıkları ve sahneye çıkış sırasını bekledikleri yer.
• Makyaj: Oyuncunun rolüne uygun olarak yüze şekil verme, yüzü boyama işlemi.
• Mimik: Duygu ve düşünceleri yüz ifadeleri ile yansıtma işi.
• Monolog: Oyunda tek kişinin kendi kendine konuşması, dışa verilen iç ses.
• Pandomim: Düşünceleri ve duyguları kimi kez müzik, kimi kez çeşitli eşyalar eşliğinde, kimi kez dansla ya da gövde ve yüz hareketleriyle yansıtmayı amaçlayan sözsüz oyun.
• Perde: 1. Bir tiyatro eserinin büyük bölümlerinden her biri. 2. Sahneyi seyirciye açan ve kapatan kumaş parçası.
• Piyes: Oyun.
• Replik: 1. Oyuncunun, sözü karşısındakine bırakırken söyleyeceği son söz. 2. Oyunda karşıdakinin sözüne verilen karşılık, karşılama sözü.
• Rol: Canlandırılan kişiliği ortaya çıkaran söz ve davranışlar.
• Sahne: 1. Bir tiyatro metninde baş oyun kişisinin ya da önemli kişilerin yönelişlerini başlatıp bitiren kesim. 2. Bir tiyatro yapısında oyuncuların oynamaları için özel olarak yapılmış ve genellikle yükseltilmiş oylum ya da alan.
• Suflör: Perde gerisinde oyunu metinden takip eden ve unutulan sözleri fısıldayarak oyunculara hatırlatan görevli.
• Tirat: Oyunda kişilerin birbirlerine karşı söylediği uzun soluklu, coşkulu sözler.
• Tuluat: Metin dışı, o an akla geldiği gibi hareket etme, söz söyleme, doğaçlama.

Yazarın Biyografisi

A. Turan Oflazoğlu (1932- ): Adana'da doğdu. İstanbul Vefa Lise- sini bitirdikten sonra kısa bir süre hukuk eğitimi aldı. İstanbul Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü ile Felsefe Bölümünü bitirdi. Amerika Birleşik Devletlerinde tiyatro eğitimi aldı. TRT Radyolarında dramaturg ve yapımcı olarak görev yaptı.

Oflazoğlu, tiyatro eserlerinde genellikle tarihî gerçeklikten hareketle evrensel insan gerçeğine ulaşmayı amaçlar. Oyunlarındaki tarihi kişilerden yola çıkarak insanın her zaman ve mekânda görülen hırslarını, zayıflıklarını, erdemlerini yansıtır. Yazar, eserlerinde kişilerin iç çatışmalarını ve bu çatışmaların davranışlarına nasıl yön verdiğini genellikle trajedinin kalıpları içinde anlatır. Çevirileri ve farklı yazı türlerinde eserleri bulunan sanatçı, tiyatro eserleriyle öne çıkmıştır. Deli İbrahim, IV. Murat, Kösem Sultan, III. Selim Kılıç ve Ney, Yine Bir Gülnihal adlı tiyatroları yazarın tanınmış eserlerindendir.

Tiyatro ile ilgili Videolar

• Tiyatro Tarihi
• Tiyatro Türleri
• Tiyatronun Yapı Unsurları
• Tiyatro Terimleri

Tiyatro Türleri ve Teknikleri

Tiyatro, toplumun sorunlarını, duygularını, düşüncelerini sahnede canlandıran sanat türüdür. Tiyatronun birçok türü ve tekniği vardır. Bunların en önemlilerinden bazıları şunlardır:

Komedi

Komedi, seyirciyi güldürmeyi amaçlayan tiyatro türüdür. Konular genellikle günlük yaşamdan alınır. Kahramanlar, halk kesimin- den kimselerdir. Üç birlik kuralına uyulur. Kaba şakalar, söz oyunları, imalar önemli yer tutar. Öldür- me, yaralama gibi olaylar sahnede canlandırılır. Manzum olarak yazılır, beş perdeden oluşur, aralıksız oynanır. Koro ve diyalog bölümlerinden oluşur. Koro perde görevini üstlenir. Komedinin en önemli temsilcileri Eski Yunan edebiyatında Aristophanes (Aristofanes) ve XVII. yüzyıl Fransız edebiyatında Molière’dir. Bugünkü komedilerde klasik komediye özgü kurallar uygulanmamaktadır. Komedi; karakter komedisi, töre komedisi, entrika komedisi gibi türlere ayrılır.

• Karakter Komedisi: Günlük yaşamda her zaman rastlanabilecek insan kusurlarını belli tiplerden hareketle konu edinen komedi türüdür.
• Töre Komedisi: Bazı töre ve gelenekleri eleştirel bir tutumla yansıtan komedi türüdür.
• Entrika Komedisi: Olayların seyircide merak uyandıracak şekilde düzenlenmesiyle güldürmek- ten başka bir amaç gözetilmeyen komedi türüdür.

Dram

Dram, hayatı hem acıklı hem gülünç yönleriyle bir bütün olarak yansıtmayı amaçlayan tiyatro tü- rüdür. XVIII. yüzyılda klasisizme tepki olarak doğan romantizm akımıyla ortaya çıkmıştır. Romantizm, klasisizmin akla ve sağduyuya verdiği önemi reddedip duygu ve hayali öne alan bir edebî akımdır. Konularını millî tarihten, günlük yaşamdan almıştır. Kahramanlar toplumun her kesiminden se- çilebilir. Kişiler tek yönlüdür, bütünüyle iyi ya da kötüdür. Dramda trajedi ve komedideki üç birlik kuralına uyulmaz. Kaba ve argo sözlere de yer verilebilir. Öldürme, yaralama gibi olaylar sahnede canlandırılır. Dram nazım ve nesir şeklinde yazılabilir. Per- de sayısı yazarın tercihine bağlıdır. İlk örneklerini İngiliz sanatçısı William Shakespeare’in (Vilyım Şekspir) verdiği dramın ilkelerini XIX. yüzyıl Fransız sanatçısı Victor Hugo (Viktor Hügo) belirlemiştir.

• Karakter Komedisi: Günlük yaşamda her zaman rastlanabilecek insan kusurlarını belli tiplerden hareketle konu edinen komedi türüdür.
• Töre Komedisi: Bazı töre ve gelenekleri eleştirel bir tutumla yansıtan komedi türüdür.
• Entrika Komedisi: Olayların seyircide merak uyandıracak şekilde düzenlenmesiyle güldürmek- ten başka bir amaç gözetilmeyen komedi türüdür.

Kısa Oyun Yazma Aşamaları

Kısa oyun yazma aşamaları şunlardır:

1. Hazırlık: Konu ve temayı belirleme, oyundaki kişileri ve özelliklerini belirleme.
2. Planlama: Sahneyi / sahneleri belirleme, dramatik örgüyü belirleme, çatışmayı belirleme.
3. Taslak Metin Oluşturma: Dekor ve kostümle ilgili ayrıntıları yazma, hareketlere ait betimlemeleri yazma, diyalog ve monolog oluşturma.
4. Taslak Metni Geliştirme ve Düzeltme: Metin tutarlılığını değerlendirme, yazım ve noktalama hatalarını düzeltme.
5. Yazılan Metni Paylaşma: Kısa oyunu arkadaşlarınızla, ailenizle veya öğretmenlerinizle paylaşın.

Sonuç

Tiyatro, toplumun sorunlarını, duygularını, düşüncelerini sahnede canlandıran sanat türüdür. Tiyatronun birçok türü ve tekniği vardır. Bunların en önemlilerinden bazıları komedi, dram ve kısa oyun yazma teknikleridir.