9.Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Dersi (3. ÜNİTE ŞİİR) Özeti

Şiirde Ölçü, Kafiye ve Diğer Ahenk Unsurları

Şiir, sözcüklerin estetik bir amaçla kullanıldığı bir edebiyat türüdür. Şiirde estetik etkiyi sağlayan birçok öğe bulunur. Bunlar arasında ölçü, kafiye, redif, nakarat, asonans, aliterasyon ve ses akışı bulunur.

Ölçü

Ölçü, dizelerdeki hecelerin açık (kısa) ve kapalı (uzun) oluşlarına dayanan bir ahenk öğesidir. Ünlü ile biten heceler, açık olup (•) ile gösterilir. Ünsüzle veya uzun ünlüyle biten heceler ise kapalı olup (—) ile gösterilir. Son hece daima kapalı kabul edilir.

Ölçü Çeşitleri

• Aruz Ölçüsü: Arap edebiyatında doğmuş, oradan İran edebiyatına, İran edebiyatından da Türk edebiyatına geçmiş bir ölçü türüdür. Divan, Servetifünun ve Fecriati şiirinde aruz ölçüsü kullanılmıştır. Tanzimat şiirinde ağırlıklı olarak kullanılan aruz, Cumhuriyet Dönemi’nde çok az sayıda örnekte karşımıza çıkmaktadır.
• Serbest Ölçü: Dizelerdeki hece sayılarının eşitliği, hecelerin açık-kapalı olması gibi kurallara bağlı kalınmayan ölçü çeşididir. Serbest ölçünün kullanıldığı şiirlerde ahenk; vurgu, tonlama, aliterasyon ve asonans gibi unsurlarla sağlanır.

Kafiye (Uyak)

Kafiye, şiirde iki veya daha çok dize arasındaki farklı anlam ve görevdeki seslerin, kelimelerin benzerliğidir. Kafiye genellikle dize sonlarında ve kelimelerin köklerinde aranır.

Kafiye Çeşitleri

• Yarım Kafiye: Tek ses benzerliğine dayanan kafiyedir.
• Tam Kafiye: İki ses benzerliğine dayanan kafiyedir.
• Zengin Kafiye: İkiden çok ses benzerliğine dayanan kafiyedir.
• Cinaslı Kafiye: Sesteş (eş sesli) kelimelerle yapılan kafiye çeşididir.

Diğer Ahenk Unsurları

• Redif: Dize sonlarında tekrarlanan, aynı harflerden oluşan, aynı görev ve anlamdaki ekler, kelimeler ve kelime gruplarıdır.
• Nakarat: Şiiri oluşturan bölümlerin (üçlük, dörtlük vb.) her birinin sonunda aynen tekrarlanan dizelerdiKelime ve Kelime Gruplarının Tekrarı: Şiirde ahengi sağlayan unsurlardan biri de bazı kelimelerin ve kelime gruplarının tekrarlanmasıdır.
• Ses Akışı: Şiir okunurken seslerin içeriği yansıtacak şekilde vurgu ve tonlama yapılarak çıkarılmasıdır.
• Asonans: Dizelerde aynı ünlülerin ahenk sağlayacak şekilde sıkça tekrarlanmasıdır.
• Aliterasyon: Dizelerde aynı ünsüzlerin ahenk sağlayacak şekilde sıkça tekrarlanmasıdır.

Sonuç

Şiirde ölçü, kafiye, redif, nakarat, asonans, aliterasyon ve ses akışı gibi birçok ahenk unsuru bulunur. Bu ahenk unsurları, şiire estetik bir etki kazandırır. Bu ahenk unsurları sayesinde şiir, müzikal bir nitelik kazanır.

Dördüncü Beyit Tekniği ve Edebi Sanatlar

Dördüncü beyitte "dolu dizgin boşanan atlar" ifadesiyle anlatılmak istenen, akıncıların savaş meydanında hızla ilerleyip düşmanı yenilgiye uğratmalarıdır. Bu ifade, akıncıların savaştaki gücünü ve cesaretini vurgulamaktadır.

Şiirde Tasvir Edilen Savaş Ortamı

Şiirde tasvir edilen savaş ortamı, akıncıların düşmanla karşı karşıya geldiği ve büyük bir mücadele verdiği bir alandır. Bu ortamda, atların nal sesleri, kılıçların çarpışması, askerlerin bağrışmaları ve yaralıların inlemeleri duyulmaktadır.

Şiirde kullanılan imgeler ve edebî sanatlar, savaş ortamının canlı bir şekilde tasvir edilmesini ve okuyucunun savaşın atmosferini hissetmesini sağlar. Örneğin, "dolu dizgin boşanan atlar" ifadesi, akıncıların savaş alanında hızla ilerlemesini ve düşmana karşı amansız bir saldırı düzenlemesini imgelemektedir.

Akıncı Şiiri'nde Millî ve Manevi Değerler

• Vatan sevgisi ve bağlılığı
• Kahramanlık ve cesaret
• Savaşta fedakarlık gösterme
• Din ve iman uğruna mücadele etme
• Şeref ve haysiyet duygusu

Video ve Kaynaklar

Edebi Sanatlar

Edebi sanatlar, bir sözün veya ifadenin etkisini, güzelliğini ve anlamını artırmak için kullanılan dilbilgisi kurallarının dışına çıkan anlatım biçimleri veya teknikleridir. Edebi sanatlar, şiir, hikâye, roman gibi edebi türlerin yanı sıra günlük konuşma dilinde de kullanılır.

1. Benzetme

Tanımı: İki farklı varlık veya kavram arasındaki benzerliği açıkça göstermek için kullanılan bir edebi sanattır. Benzetme yaparken "gibi", "benzemektedir", "sanki" gibi kelimeler kullanılır.

Örnek:

• "Gözleri bir çift yıldız gibi parlıyordu."
• "Saçları ipek gibi yumuşacıktı."

2. Metafor (İstiare)

Tanımı: İki farklı varlık veya kavram arasındaki benzerliği gizli veya açık bir şekilde ifade etmek için kullanılan bir edebi sanattır.

Örnek:

• "Zaman bir nehirdir, durmadan akar."
• "Hayat bir tiyatro oyunudur."

3. Kişileştirme (Teşhis)

Tanımı: İnsan dışındaki varlık veya kavramlara insana ait özellikler, duygular veya hareketler yükleyen bir edebi sanattır.

Örnek:

• "Rüzgar şarkı söylüyordu."
• "Deniz öfkeyle dalgalanıyordu."

4. Abartma (Mübalağa)

Tanımı: Bir durumu, olayı veya varlığı olduğundan büyük veya küçük göstererek anlatmak için kullanılan bir edebi sanattır.

Örnek:

• "Dağlar kadar büyüktü."
• "Gözlerinden ateşler saçıyordu."

5. Karşıtlık (Tezat)

Tanımı: Birbirine zıt veya ters iki durumu veya kavramı yan yana getirerek anlatmak için kullanılan bir edebi sanattır.

Örnek:

• "Siyah ile beyaz gibi."
• "Ateş ile su gibi."

6. İronİ (Alay)

Tanımı: Bir durumu veya kişiyi alaycı bir şekilde anlatmak için kullanılan bir edebi sanattır.

Örnek:

• "Ne kadar da zekisin!" (alaycı bir şekilde söylenmiş)
• "Bu elbise sana çok yakışmış!" (alaycı bir şekilde söylenmiş)

7. Eğretileme (Kinaye)

Tanımı: Bir şeyi açıkça söylemek yerine dolaylı bir şekilde ifade etmek için kullanılan bir edebi sanattır.

Örnek:

• "Göz göre göre" (açıkça, apaçık)
• "El kaldırmak" (oy vermek)

8. İnceleme (Tahlil)

Tanımı: Bir durumu, olayı veya varlığı ayrıntılarıyla inceleyerek anlatmak için kullanılan bir edebi sanattır.

Örnek:

• "Romanın karakterlerini ayrıntılarıyla inceledi."
• "Filmin konusunu ayrıntılarıyla analiz etti."

9. Öykünme (Taklit)

Tanımı: Bir yazarın veya sanatçının başka bir yazarın veya sanatçının eserini taklit ederek oluşturduğu bir edebi sanattır.

Örnek:

• "Orhan Pamuk'un "Masumiyet Müzesi" romanı, Sait Faik Abasıyanık'ın "Lüzumsuz Adam" romanından esinlenerek yazılmıştır."
• "Picasso'nun "Guernica" tablosu, Francisco Goya'nın "3 Mayıs 1808'de Madrid'de Kurşuna Dizilenler" tablosundan esinlenerek yapılmıştır."

10. Özetleme (Hulasa)

Tanımı: Bir metnin veya konuşmanın ana fikirlerini kısaca aktarmak için kullanılan bir edebi sanattır.

Örnek:

• "Makalenin özetini iki paragraflık bir metinle yazdı."
• "Konuşmanın hulasasını birkaç cümleyle özetledi."

Sonuç

Edebi sanatlar, bir sözün veya ifadenin etkisini, güzelliğini ve anlamını artırmak için kullanılan dilbilgisi kurallarının dışına çıkan anlatım biçimleri veya teknikleridir. Edebi sanatlar, şiir, hikâye, roman gibi edebi türlerin yanı sıra günlük konuşma dilinde de kullanılır.