Canlıların ortak özelliklerini ve temel bileşenlerini içeren bir bilgilendirme metni.
Biyoloji, canlıları ve bunların özelliklerini, yapı ve işlevlerini ve canlılar ve cansızlarla etkileşimlerini bilimsel olarak inceleyen bilim dalıdır.
| Hücre Tipi | Açıklama | Örnek |
|---|---|---|
| Prokaryot | Zar çevrili çekirdeği ve organelleri olmayan tek hücreli canlılar | Bakteriler ve arkeler |
| Ökaryot | Zar çevrili çekirdeği ve organelleri olan tek hücreli veya çok hücreli canlılar | Bitkiler, hayvanlar, mantarlar ve protistler |
Canlıların iç ortamlarını belirli sınırlar içerisinde sabit tutma özelliğidir. Örneğin; vücut sıcaklığını sabit tutmak, kan pH'ını düzenlemek, kan şekerini düzenlemek.
Bir organizmanın yaşadığı çevrede hayatta kalma ve üreme şansını artıran kalıtsal özelliklerin tamamıdır. Bu özellikler nesilden nesile aktarılır.
Canlılar, hücre, doku, organ, sistem ve organizma olmak üzere farklı organizasyon seviyelerine sahiptir.
Canlıların yeni bireyler oluşturma özelliğidir. Üreme, eşeyli veya eşeysiz olabilir.
Canlıların hacimlerinin artmasıdır.
Canlıların daha karmaşık bir yapıya sahip hale gelmesidir.
Canlılar, çeşitli ortak özelliklere sahiptir. Bu özellikler, canlıların yaşamlarını sürdürmelerini ve çevreleriyle uyum içinde olmalarını sağlar.
Antarktika'daki Yaşam Antarktika'da Yaşayan HayvanlarCanlılar elementlerden oluşmuştur. Tek hücrelilerden çok hücrelilere kadar her canlının toplam kütlesinin yaklaşık %98'i karbon, hidrojen, oksijen, azot, fosfor ve kükürt elementlerinden oluşur. Bu altı elementin yanı sıra 92 doğal elementin %20-25'i canlıların sağlıklı olarak gelişip üreyebilmesi için gereklidir.
İnorganik bileşikler, temel element olarak karbon içermeyen bileşiklerdir. Bu bileşikler canlıların yapısına katılır. Sindirilmeden hücre zarından geçebilir. Biyokimyasal tepkimelerin gerçekleşmesi ve homeostazinin korunması açısından gereklidir.
Tüm organizmalarda en çok bulunan bileşen sudur. Organizmala- rın toplam kütlesinin %70'inden fazlası sudan oluşur. Su, biyolojik yapıların oluşturulması ve yaşamsal faaliyetlerinin gerçekleştirile- bilmesi için gerekli inorganik maddelerin en önemlisidir.
Dünya’nın ve canlı vücutlarının büyük bir kısmı sudan oluştuğundan canlıların yaşamları suyun varlığına bağlıdır. Alg, mercan, balık, yunus, bali- na gibi birçok canlının yaşam ortamı sudur.
Bitkiler, fotosentez yapabilmek için suya ihtiyaç duyar. Suyun fiziksel ve kimyasal özellikleri sebebiyle can- lılar için vazgeçilmez bir maddedir. Su iyi bir çözücü olduğundan biyolojik sistemlerdeki tepkimelerin çoğu, hücre içindeki sulu çö- zeltilerde gerçekleşir. Sindirim tepkimelerinde su kullanılır. Bitkiler, ihtiyaç duyduğu maddeleri suda çözünmüş olarak topraktan alır.
Hücrelerin ihtiyaç duyduğu maddelerin taşınması ve hücrelerde oluşan metabolik atıkların uzaklaştırılması suyun varlığı ile müm- kündür. Suyun yüksek özgül ısıya sahip olması ve ısıyı depolama özelliği, deniz ve okyanuslardaki suyun yavaş yavaş ısınıp soğumasını sağladığından canlıların olumsuz etkilenmesini önler.
Ayrıca suyun donmasıyla oluşan buz, yoğunluğu daha az olduğundan su yüzeyinde kalarak daha alt tabakalardaki suyun soğuk hava ile temasını önler, suda yaşayan canlıların donmadan yaşamlarına devam etmelerine olanak sağlar.
Su moleküllerini bir arada tutan hidrojen bağlarının etkisiyle ko- hezyon kuvveti oluşur. Bu sayede su molekülleri birbirine bağlı kalır. Suyun başka moleküllere tutunmasını sağla- yan kuvvete adhezyon kuvveti denir.
Youtube Videosu: Suyun Önemi
Yaşam için gerekli temel maddelerden olan inorganik asit ve bazlar, canlılarda birçok görevi üstlenir. Asitler, hücrelerdeki biyokimyasal tepkimelerin gerçekleşmesini sağlayan katalizör görevi görür. Bazlar ise asitlerle birleşerek tuz ve su meydana getirir. Bu sayede asitlerin zararlı etkisi nötralize edilir. Ayrıca bazlar, pH dengesinin korunmasında da rol oynar.
Canlıların sağlıklı bir şekilde yaşayabilmesi için ihtiyaç duyduğu tuz ve mineraller, inorganik bileşikler grubunda yer alır. Tuzlar, vücuttaki su ve elektrolit dengesinin sağlanmasında, sinir iletim sisteminin düzgün çalışmasında ve kasların kasılmasında önemli bir rol oynar. Mineraller ise kemik ve dişlerin yapısına katılır, kasların kasılmasını sağlar, hormonların üretiminde kullanılır ve sinir iletim sisteminin düzgün çalışmasını destekler.
Diğer Kaynaklar:
Su, canlılar için vazgeçilmez bir maddedir. Vücudumuzun %60'ından fazlasını oluşturan su, birçok önemli görevi yerine getirir. Su, vücudumuzun sıcaklığını düzenler, besin maddelerini hücrelerimize taşır, atık maddeleri vücudumuzdan uzaklaştırır ve eklemlerimizin hareket etmesini sağlar.
Su, fotosentez için de vazgeçilmez bir maddedir. Fotosentez, bitkilerin güneş ışığı, su ve karbondioksit kullanarak besin üretme sürecidir. Su, fotosentez sırasında parçalanarak hidrojen ve oksijen atomlarına ayrılır. Hidrojen atomları glikoz üretiminde kullanılırken, oksijen atomları atmosfere salınır.
Su, bitkilerde ve hayvanlarda besin maddelerinin ve atık maddelerin taşınmasında rol oynar. Bitkilerde su, köklerden yapraklara kadar ksilem adı verilen borularla taşınır. Hayvanlarda ise su, kan dolaşımı sistemiyle vücudun tüm bölgelerine dağıtılır.
Su, canlılar için vazgeçilmez bir maddedir. Vücudumuzun sıcaklığını düzenler, besin maddelerini hücrelerimize taşır, atık maddeleri vücudumuzdan uzaklaştırır ve eklemlerimizin hareket etmesini sağlar. Ayrıca, fotosentez için de vazgeçilmez bir maddedir.
Asitler ve bazlar, canlıların vücut sıvılarının pH'ını düzenler. pH, bir çözeltinin asitlik veya bazlık derecesini gösteren bir ölçüdür. pH değeri 7 olan bir çözeltü nötrdür. pH değeri 7'den küçük olan bir çözeltü asidiktir. pH değeri 7'den büyük olan bir çözeltü baziktir.
Asitler, canlıların vücudunda birçok önemli görevi yerine getirir. Örneğin, mide asidi, sindirime yardımcı olur. Askorbik asit (C vitamini), bağışıklık sistemini güçlendirir. Nükleik asitler (DNA ve RNA), genetik bilgiyi taşır.
Bazlar da canlıların vücudunda birçok önemli görevi yerine getirir. Örneğin, sodyum hidroksit (NaOH), mide asidini nötralize eder. Kalsiyum hidroksit (Ca(OH)2), kemik ve dişlerin yapısına katılır. Potasyum hidroksit (KOH), sinir ve kasların çalışmasını düzenler.
Asitler ve bazlar, canlıların vücut sıvılarının pH'ını düzenler. pH, bir çözeltinin asitlik veya bazlık derecesini gösteren bir ölçüdür.
Tuzlar ve mineraller, canlıların vücudu için gerekli olan önemli maddelerdir. Tuzlar, suyun vücutta tutulmasını sağlar ve kasların kasılmasına yardımcı olur. Mineraller, birçok önemli görevi yerine getirir. Örneğin, kalsiyum, kemik ve dişlerin yapısına katılır. Demir, alyuvarların oluşumunda rol oynar.
Tuzlar ve mineraller, canlıların vücudu için gerekli olan önemli maddelerdir. Tuzlar, suyun vücutta tutulmasını sağlar ve kasların kasılmasına yardımcı olur. Mineraller, birçok önemli görevi yerine getirir. Örneğin, kalsiyum, kemik ve dişlerin yapısına katılır. Demir, alyuvarların oluşumunda rol oynar.
Canlıların temel yapısı inorganik ve organik bileşiklerden oluşur.
İnorganik bileşikler, canlıların vücudunda bulunan ve canlılar tarafından üretilmeyen bileşiklerdir. İnorganik bileşiklerin yapısında karbon bulunmaz. Su, tuzlar, mineraller ve asitler inorganik bileşiklere örnek olarak verilebilir. Su, canlılar için en önemli inorganik bileşiktir. Vücudumuzun yaklaşık %70'ini su oluşturur. Mineraller, canlıların vücudunda az miktarda bulunan ve çeşitli işlevleri olan inorganik bileşiklerdir. Kalsiyum, fosfor, potasyum, sodyum, magnezyum ve demir vücudumuz için önemli minerallerdir.
Organik bileşikler, canlıların vücudunda bulunan ve canlılar tarafından üretilen bileşiklerdir. Organik bileşiklerin yapısında karbon bulunur. Karbonhidratlar, proteinler, lipitler ve nükleik asitler organik bileşiklere örnek olarak verilebilir. Karbonhidratlar, canlıların vücuduna enerji veren organik bileşiklerdir. Proteinler, canlıların vücudunda yapı ve işlevsel görevlere sahip olan organik bileşiklerdir. Lipitler, canlıların vücudunda enerji depolama, yalıtım ve koruma işlevlerine sahip olan organik bileşiklerdir. Nükleik asitler, canlıların vücudunda genetik bilgi taşıyan organik bileşiklerdir.
Organik ve inorganik bileşikler, canlıların vücudunda çeşitli işlevlere sahip olan önemli bileşiklerdir.
- Organik ve İnorganik Bileşikler - Organik MoleküllerProteinler, canlıların yapısında en fazla bulunan organik moleküllerdir. Organizmanın gerçekleştirdiği tüm yaşamsal faaliyetlerde görev alan ve yapılarında; karbon, hidrojen, oksijen, azot ele- mentleri ile birlikte kükürt elementi bulundurabilen polimerlerdir.
Proteinlerin monomerleri amino asitlerdir. Bir amino asidin yapısı:
Amino asitler, yan zincirlerinin yapısına göre sınıflandırılırlar. 20 farklı amino asit vardır ve bunların her biri farklı bir yan zincire sahiptir.
Protein sentezi, hücre çekirdeğinde bulunan DNA'da bulunan bilgilerin kullanılarak ribozomlarda gerçekleştirilen bir süreçtir. Protein sentezi sırasında, DNA'daki genetik bilgi öncelikle mRNA'ya aktarılır. mRNA daha sonra ribozoma taşınır ve burada amino asitler belirli bir sıraya göre dizilir. Bu sıralanma, DNA'daki genetik bilgi tarafından belirlenir.
Proteinler, canlılarda çok çeşitli görevler üstlenirler. Bu görevler arasında şunlar yer alır:
Protein eksikliği, özellikle çocuklarda ve gelişmekte olan ülkelerde yaygın bir sorundur. Protein eksikliği, büyüme ve gelişme geriliği, kas zayıflığı, kansızlık ve bağışıklık sisteminin zayıflaması gibi sağlık sorunlarına yol açabilir.
Proteinler, canlılar için olmazsa olmaz moleküllerdir. Proteinler, vücudumuzun yapısını oluşturur, enzimler olarak kimyasal reaksiyonları hızlandırır, taşıyıcı proteinler olarak maddeleri bir yerden başka bir yere taşır, bağışıklık proteinleri olarak vücudu yabancı maddelere karşı korur ve hormonlar olarak vücuttaki çeşitli organların işlevlerini düzenler.
Proteinler Hakkında Video Proteinler Hakkında Khan Academy SayfasıProteinler, amino asitlerin peptit bağlarıyla birbirine bağlanmasıyla oluşan organik bileşiklerdir. Canlıların yapısında ve işlevlerinde önemli rol oynarlar. Proteinler, karbonhidratlar ve yağlardan sonra canlıların en önemli enerji kaynaklarından biridir. Amino asitler, canlıların protein sentezi için gerekli olan yapı taşlarıdır. 20 farklı amino asit türü vardır ve bunların bir kısmı vücutta sentezlenebilirken, bir kısmı dışarıdan alınmalıdır. Proteinlerin yapısal özellikleri, amino asit dizilimine ve bu amino asitlerin birbirleriyle etkileşimlerine bağlıdır.
Proteinlerin yapısı, birincil, ikincil, üçüncül ve dördüncül olmak üzere dört farklı düzeyde incelenebilir.
Proteinler, yapılarına ve işlevlerine göre çeşitli şekillerde sınıflandırılabilirler. Genel olarak, proteinler şu şekilde sınıflandırılabilir:
Proteinler, canlılar için çok önemlidir. Proteinler, canlıların yapısal bileşenlerini oluşturur, enzimler olarak kimyasal tepkimelerin hızını artırır, taşıyıcı proteinler olarak maddelerin hücre zarından geçmesini sağlar, hormonlar olarak vücut fonksiyonlarını düzenler ve antikorlar olarak vücudu yabancı maddelere karşı korur.
Proteinler, canlıların yapısında ve işlevlerinde önemli rol oynayan organik bileşiklerdir. Proteinlerin yapısal özellikleri, amino asit dizilimine ve bu amino asitlerin birbirleriyle etkileşimlerine bağlıdır. Proteinler, yapılarına ve işlevlerine göre çeşitli şekillerde sınıflandırılabilirler.
Proteinler: Yapısı, Sınıflandırılması ve ÖnemiEnzimler, organizmadaki biyokimyasal tepkimeleri hızlandıran katalizörlerdir.
Enzimler, yaşam için olmazsa olmaz moleküllerdir. Hücre içinde ve dışında çeşitli görevlerde yer alırlar. Enzimlerin çalışmasını etkileyen faktörler, enzimlerin etkinliğini ve dolayısıyla metabolizmanın hızını belirler.
Canlılar, vücutlarının işlevlerini düzenlemek ve sürdürmek için çeşitli kimyasal maddeler kullanır. Bu maddeler, canlıların yapısını oluşturur, enerji sağlar ve metabolizmayı düzenler. Canlılarda kimyasal düzenlemeyi sağlayan başlıca moleküller proteinler, karbonhidratlar, lipitler, vitaminler, hormonlar ve enzimlerdir.
Proteinler, amino asitlerden oluşan organik bileşiklerdir. Canlıların yapısını oluşturur, enerji sağlar, metabolizmayı düzenler ve sinyaller iletir. Proteinler, enzimler, hormonlar, taşıyıcı proteinler ve yapısal proteinler olmak üzere dört ana sınıfa ayrılır.
Karbonhidratlar, karbon, hidrojen ve oksijen atomlarından oluşan organik bileşiklerdir. Canlılara enerji sağlar, yapısal görevlere katkıda bulunur ve metabolizmayı düzenler. Karbonhidratlar, basit karbonhidratlar ve kompleks karbonhidratlar olmak üzere iki ana sınıfa ayrılır.
Lipitler, yağ asitlerinden ve gliserolden oluşan organik bileşiklerdir. Canlılara enerji sağlar, yapısal görevlere katkıda bulunur ve metabolizmayı düzenler. Lipitler, yağlar, fosfolipitler, steroitler ve eikosanoidler olmak üzere dört ana sınıfa ayrılır.
Vitaminler, canlıların sağlıklı bir şekilde büyümesi ve gelişmesi için gerekli olan organik bileşiklerdir. Vitaminler, vücut tarafından üretilemediği için besinler yoluyla dışarıdan alınmalıdır. Vitaminler, suda çözünen vitaminler ve yağda çözünen vitaminler olmak üzere iki ana sınıfa ayrılır.
Hormonlar, belirli hücre tiplerinden salgılanan ve hedef hücreler üzerinde düzenleyici etki gösteren organik bileşiklerdir. Hormonlar, büyüme, gelişme, üreme ve homeostaziyi sağlama gibi görevleri yerine getirdiğinden canlılık için çok önemlidir. Az ya da çok salınması metabolik rahatsızlıklara yol açar.
Enzimler, kimyasal reaksiyonların hızını artıran protein yapılı moleküllerdir. Enzimler, substrat adı verilen maddeleri ürünlere dönüştürürler. Enzimler, canlıların tüm metabolik aktivitelerinde rol oynarlar.
Canlılarda kimyasal düzenlemeyi sağlayan başlıca moleküller proteinler, karbonhidratlar, lipitler, vitaminler, hormonlar ve enzimlerdir. Bu moleküller, canlıların yapı taşlarını oluşturur, enerji sağlar, metabolizmayı düzenler ve sinyaller iletir. Canlılarda kimyasal düzenlemenin bozulması, çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir.
Sağlıklı beslenme, insanların fiziksel ve ruhsal sağlığını korumak için gerekli olan besin öğelerini yeterli miktarda ve doğru oranda tüketmesi anlamına gelir. Obezite ise, vücudun yağ kütlesinin aşırı artması ve sağlık sorunlarına yol açmasıdır.
Sağlıklı bir yaşam tarzı benimseyerek sağlıklı beslenme alışkanlıkları edinmek, obezite ve diğer sağlık sorunlarından korunmak için önemlidir.
Sağlıklı Beslenme ve Obezite Hakkında Bir Video Sağlık Bakanlığı'nın Sağlıklı Beslenme Sayfası