Dünya üzerindeki konumunuzu belirlemenin temel ilkeleri olan enlem ve boylam kavramlarına odaklanan bilgilendirici bir içerik.
Giriş: Dünya üzerindeki bir yerin konumunu belirlemek, yönelimlerini ve mesafeleri anlamak, coğrafyanın temel ilkelerindendir. Bu konuda iki önemli kavram, enlem ve boylam çizgilerinin buluştuğu yerden geçen ve yeryüzünü kuzey ve güney yarım kürelere ayıran dairesel çizgilerdir. Enlem çizgileri, ekvatoru paralel olarak keserken boylam çizgileri, başlangıç meridyenini dik kesen dikey çizgilerdir.
Ekvator, Dünya'nın merkezinden geçen ve gezegeni kuzey ve güney yarım kürelere bölen hayali dairedir. Enlem çizgileri, ekvatora paralel olarak uzanan dairesel çizgilerdir ve Dünya'nın kuzey ve güney yarım kürelerindeki konumları belirler.
Başlangıç meridyeni, Londra'dan geçen ve Dünya'nın kuzey ve güney kutuplarını birleştiren hayali çizgidir. Boylam çizgileri, başlangıç meridyenine dik olarak uzanan dikey çizgilerdir ve Dünya'nın doğu ve batı yarım kürelerindeki konumları belirler.
Bir yerin konumunu belirlemek için, enlem ve boylam çizgilerinin buluştuğu nokta kullanılır. Enlem, kuzey veya güney yönündeki konumu belirlerken boylam, doğu veya batı yönündeki konumu belirler.
Zaman hesaplamaları, Dünya'nın kendi ekseni etrafında dönmesiyle ilgilidir. Dünya, her 24 saatte bir kendi ekseni etrafında döner. Bu dönüş, gece ve gündüz döngüsünü yaratır. Dünya'nın farklı bölgelerinde, güneşin doğuş ve batış saatleri farklıdır. Bu farklılık, Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki dönüşünden kaynaklanır.
Zamanı ölçmek için kullanılan temel birim saattir. Bir saat, 60 dakikaya bölünür. Bir dakika ise, 60 saniyeye bölünür. Gün, 24 saatten oluşur.
Ekvator yanı meridyenleri, ekvatora paralel olarak uzanan ve birbirine eşit mesafede bulunan meridyenlerdir. Bu meridyenler, Dünya'nın her noktasında aynı saat dilimini belirler.
Enlem ve boylam çizgileri, Dünya üzerindeki bir noktanın konumunu belirlemek için kullanılır. Zaman hesaplamaları ise, Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki dönüşüyle ilgilidir. Bu dönüş, gece ve gündüz döngüsünü yaratır ve zamanı ölçmek için kullanılan temel birim saattir.
Kaynaklar:Gök cisimlerinin bir gün boyunca gökyüzünde yaptıkları hareketin günlük görünür hareket olduğu- nu, bu hareketin yeryüzündeki gözlemci tarafından nasıl algılandığını kitabınızın 75 ve 76. sayfalarında yer alan konu işlenişinde öğrenmiştiniz. Bu bölümde gök cisimlerinin günlük görünür hareketinin sonuçlarını inceleyeceğiz.
Gök cisimlerinin günlük görünür hareketlerinin sonuçlarının neler olabileceğini keşfetmek için aşa- ğıdaki etkinliği yapalım.
Yandaki şekilde enlem açısı (φ) 50 ̊ olan bir yerde- ki gözlemci için 1, 2 ve 3 numaralı yıldızların günlük çemberleri verilmiştir. Gözlemci için 1 numaralı yıldızın günlük çemberi daima çevrenin üzerinde kalır. Bu nedenle gözlemci bu yıldızı bütün gece gözlemleyebilir. Şekli incelediğinizde 2 numaralı yıldızın günlük çemberinin bir kısmının çevrenin üstünde, bir kısmının çevrenin altında olduğunu fark etmiş olmalısınız. Bu nedenle 2 numaralı yıldızın çevrenin üstünde kaldığı süre içerisinde gözlenebileceğini, çevrenin altında kal- dığı sürede ise gözlemlenemeyeceğini söyleyebilirsi- niz. 3 numaralı yıldızın günlük çemberi ise tamamen çevrenin altında kalmaktadır. Bu nedenle gözlem- ci 3 numaralı yıldızı hiçbir zaman gözlemleyemez.
δ bir yıldız için dik açıklık olmak üzere, | δ | < 90 - | φ | koşulu bir yıldız için genel doğma-batma koşuludur. Bu koşul kuzey ve güney enlemleri için ayrı ayrı incelendiğinde aşağıdaki sonuçlara ulaşır:
Bu enlemlerde φ açısının alacağı değer 0 ̊ ile 90 ̊ arasında değişir (0 ̊ < φ < 90 ̊). Kuzey enlemlerinde; δ # - (90 - φ) koşulunu sağlayan yıldızlar doğmayan, δ $ (90 - φ) koşulunu sağlayanlar ise batmayan yıldızlardır.
Bu enlemlerde φ açısının alacağı değer 0 ̊ ile -90 ̊ arasında değişir (-90 ̊ < φ < 0 ̊). Güney enlemlerinde; δ # - (90 + φ) koşulunu sağlayan yıldızlar batmayan, δ $ (90 + φ) koşulunu sağlayanlar ise doğmayan yıldızlardır.
Yandaki şekilde 45 ̊ kuzey enlemine ait sonuçlar gösterilmiştir. Siz de şekli inceleyerek bulunduğunuz yerin enlemine ve doğma- batma koşuluna göre δ de- ğerini belirleyiniz.
Gök Cisimlerinin Günlük Görünen Hareketi