10.Sınıf Coğrafya 1.Dönem 1.Yazılı (Kayaçlar ve Jeolojik Zamanlar)

Verilen özellikler, alüvyal toprakları tanımlamaktadır. Alüvyal topraklar, akarsu sularının taşıdığı minerallerin ve organik maddelerin birikmesi sonucu vadi tabanları, eski göl tabanları, birikinti ve delta ovalarında oluşurlar.

Yukarıdaki açıklama karstik bölgelerde oluşan çukur tabanlarında su birikmesi sonucu oluşan göl türünü tanımlamaktadır. Karstik göller, yer altı su yolları ile beslenir ve genellikle kalker, jips ve kaya tuzu gibi eriyebilen kayaçların bulunduğu bölgelerde meydana gelir. Bu tür göller obruk ve dolin gibi yapıların su ile doldurulmasıyla oluşur.

Verilen özellikler, morenler topraklarına işaret etmektedir. Morenler, buzulların taşıdığı malzemelerin birikmesi sonucu dağların yüksek kesimlerinde veya kutup bölgelerinde oluşurlar. Bu topraklar mineralce zengin olabilir ancak sıcaklık şartları nedeniyle tarım için uygun değillerdir.

I. İfadesi doğru olarak kabul edilebilir. Kayaçlar sürekli dönüşüm içerisindedir ve jeolojik süreçler sonucu farklı türlerde oluşabilirler. II. İfadesi doğrudur. Püskürük kayaçlar, volkanik patlamalar sonucu oluşur ve tarih boyunca çeşitli amaçlar için kullanılmışlardır. III. İfadesi de doğrudur. Tortul kayaçlar genellikle çeşitli büyüklükte parçaların birleşmesi ve birikmesi sonucu oluşur ve inşaat malzemesi olarak kullanılabilirler.

Organik tortul kayaçlar, bitki ve hayvan kalıntılarının zamanla taşlaşması ile oluşan kayaçlardır. Kömür, organik materyallerin yıllar içinde birikerek taşlaşması sonucu oluşan bir organik tortul kayaç örneğidir.

Verilen ifadeye göre, magmatik kayaçlar magmanın katışması sonucu oluşur. Ancak traverten, tortul bir kayaç türüdür ve kalsiyum karbonat birikintilerinin bir sonucu olarak oluşur. Bu nedenle, traverten magmatik kayaçlara örnek değildir.

I. ve II. ifadeler doğrudur. Epirojenik hareketler, yeryüzünün yükselmesi veya çökmesi sonucu gerçekleşen hareketlerdir. Anadolu genel olarak yükselmiş bir bölge olarak kabul edilirken, Karadeniz bölgesi çökmüş bir bölge olarak bilinir. Akdeniz bölgesi ise genellikle sabit kalmış bir bölge olarak kabul edilir. Bu nedenle I ve II ifadeleri doğrudur.

Verilen ifadeler doğru ve uyumludur. Türkiye'nin jeolojik tarihindeki hareketler ve yer kabuğu değişimleri sonucu oluşan dağ kuşakları, çöküntü alanları ve kırık hatlar ülkenin jeolojik evrimini yansıtmaktadır. Bu nedenle, I, II ve III ifadelerinin hepsi de doğrudur.

İç ve dış kuvvetler (I), yeryüzünün şekillenmesinde en temel etkenlerden biridir. Tektonik hareketler, depremler, volkanizma gibi iç kuvvetler, yeryüzünün yükselmesi ve çökmesine neden olur. İklim (II) de yeryüzünün şekillenmesinde etkili olur. Rüzgar, su, buz gibi iklim etkenleri erozyon ve aşındırma yoluyla yüzeyi şekillendirir. Kayaçlar (III) da yeryüzünün şekillenmesinde önemli bir role sahiptir. Farklı kayaç türleri erozyona karşı farklı dayanıklılık gösterir ve bu da yeryüzündeki şekillerin oluşumunu etkiler. Bu nedenle I, II ve III ifadeleri yeryüzünün şekillenmesinde etkili olan faktörleri doğru şekilde yansıtmaktadır.

Verilen ifadeler incelendiğinde, "Dış kuvvetlerin etkisiyle parçalanan kayaçların kil, kum ve çakıl gibi şeklinde ortaya çıkan kayaç çeşidi"nin "Tortul" kayaçlar olduğu görülüyor. Tortul kayaçlar, çeşitli parçacıkların bir araya gelerek birikmesi ve sıkışması sonucu oluşurlar. Bu tür kayaçlar, erozyon, taşıma ve birikme süreçlerinin sonucunda meydana gelir.

Katılaşım kayaçları, magma veya lavın soğuyarak katılaşması sonucu oluşur. Yüzey kayaçları (I) yeryüzünün üst tabakalarında oluşurken, derinlik kayaçları (II) daha derin yerlerde oluşurlar. Kimyasal kayaçlar (III) ise kimyasal çökelme veya çözünme sonucu oluşurlar ve katılaşım kayaçlarına girmemektedir. Bu nedenle, sadece I ve II ifadeleri doğrudur.

Verilen ifadeler incelendiğinde, "Fiziksel kayaçlar" (I) ve "Organik kayaçlar" (III) tortul kayaçlar arasında yer alırken, "Derinlik kayaçlar" (II) ise tortul kayaçlar arasında değil, magmatik kayaçlar arasında yer almaktadır. Fiziksel kayaçlar, tortul kayaçlar arasında yer alan kayaçların fiziksel etkiler sonucu oluşmuş olanlarıdır. Organik kayaçlar ise canlı kalıntılarından oluşan tortul kayaçlardır.

Doğru cevap E) Buzul devirleri başlamış ve bitmiştir. Olmalıdır. Jeolojik zaman içerisinde buzul devirleri tekrarlayan bir olaydır ve halen devam eden bir süreçtir. Diğer ifadeler ise jeolojik zaman içerisinde gerçekleşen olayları doğru şekilde ifade etmektedir.

Verilen seçenekler arasında yer alan "Holosen," 1. jeolojik zamanın dönemlerinden biri değildir. Holosen dönemi, Kuvaterner zamanın bir alt dönemi olarak kabul edilir ve yaklaşık 11,700 yıl öncesinden günümüze kadar olan zaman aralığını kapsar. Diğer seçenekler (Permiyen, Devoniyen, Karbonifer ve Kambriyen), jeolojik zamanın dönemlerinden bazılarıdır.

Verilen bilgiler arasında yer alan "C) Bu levhalar tek tip özellik gösterir." ifadesi yanlıştır. Yer kabuğunu oluşturan levhalar, farklı türlerde ve özelliklerde olabilirler. Yer kabuğundaki levhalar arasında farklı yoğunluklar, bileşimler ve davranışlar gözlemlenir. Örneğin, okyanusal levhalar ile kıtasal levhalar farklı özelliklere sahiptir. Bu nedenle levhalar tek tip özellik göstermezler.

oğru cevap D) Manto'dur. Manto, yer kabuğunun altında yer alan, yarı akışkan bir yapıya sahip olan katmandır. Manto'nun içerisinde yer kabuğu plakaları tektonik hareketlerle hareket eder. Bu nedenle, "Yer kabuğunda meydana gelen tektonik kökenli olayların kaynağını oluşturur." ifadesi manto katmanını tanımlar.

Cevap anahtarı E) Hepsi olmalıdır. Verilen bilgiler manto ile ilgili doğru bilgileri içermektedir. Ayrıca, kazanım olarak öğrencilerin Dünya'nın iç yapıları hakkında temel bilgileri öğrenmelerine yardımcı olur.

Yer kabuğunun üst kısmında bulunan "sima" katmanına okyanusal kabuk denir. Sima katmanı, yer kabuğunun en dış kısmını oluşturan ve okyanus tabanlarını kaplayan katmandır. Bu nedenle, yer kabuğunun üst kısmındaki sima katmanının okyanus tabanlarını oluşturduğu düşünüldüğünde, "Yer kabuğunun üst kısmında bulunan sima katmanına okyanusal kabuk denir." ifadesi doğru cevaptır.

Cevap anahtarı **E) I, II ve III** olmalıdır. Yukarıdaki nehirlerin tamamının su kaynakları karma (birçok farklı kaynaktan gelen suların birleşmesiyle oluşur).

Cevap anahtarı **D) I ve III** olmalıdır. Yukarıdaki ifadelerden sadece I ve III numaralı ifadeler doğrudur. Tuzlu (çorak) topraklar kapalı havza veya eski göl tabanlarında oluşurlar ve Tuz Gölü çevresinde ve Konya Ovası’nda rastlanabilirler. Ancak ikinci ifade olan "Buğday ve ayçiçeği tarımı yapılır" yanlıştır. Tuzlu topraklar tuzluluk nedeniyle bitki yetiştirmeye uygun olmayan alanlardır.

Verilen ifadelerden doğru olanlar: I. Dünya'daki suların % 97'si tuzlu su, % 3'ü tatlı sudur. Bu ifade, Dünya'nın yüzeyinin büyük bir kısmının okyanuslar tarafından kaplandığını ve bu okyanusların suyunun tuzlu olduğunu göstermektedir. II. Açık havza göllerinin suları tatlı iken kapalı havza oluşturan göllerin suları acı veya tuzludur. Bu ifade, göllerin su tuzluluğunun havza tipine bağlı olarak değişebileceğini açıklamaktadır. III. Karstik kaynakların en belirgin özelliği sularının sıcak oluşudur. Bu ifade, karstik kaynakların yer altında çözünen kayaçlar arasından geçtiği için yer altı sıcaklıklarına daha yakın sıcaklıklarda olabileceğini ifade ediyor.

cevap anahtarı C) II ve III olmalıdır. İfadelerden II. ve III. doğrudur. Podzol topraklar genellikle Sibirya ve Kanada'nın iç kesimlerinde geniş yer kaplar ve sert karasal iklim bölgelerinde bulunur. I. ifade ise podzol toprakların özelliklerini doğru anlatmaktadır.

Cevap anahtarı **E) I, II ve III** olmalıdır. Tüm ifadeler kahverengi orman topraklarına ilişkindir. Bu toprak türü hem okyanusal iklim bölgelerinde hem de kuzeybatı Avrupa kıyılarında yaygın olarak bulunur. Aynı zamanda karışık yapraklı ormanlar için de karakteristiktir.